Aanvulling magazine: De taken van een koster in 1780
De kosterswoning aan Kerkstraat 56 moet wijken voor het nieuwe dorpshuis van Zeeland. Dat is reden om in de geschiedenis van de Kosterij te duiken. Het woonhuis, zoals wij dat kennen, is pas gebouwd in de jaren twintig van de vorige eeuw. Op diezelfde plek stond al eeuwenlang een kostershuis. De eerste vermelding is van 1674. In ons magazine ‘Zeeland in verleden en heden’ gaan we hier dieper op in.
Het is voor ons moeilijk voor te stellen, maar vroeger werd het vak van koster en schoolonderwijzer uitgeoefend door één en dezelfde persoon. In het archief van de parochie van Sint Jacobus de Meerdere zit een document uit circa 1780. Hier wordt het takenpakket in 25 punten weergegeven.
7632 Archief Parochie Sint Jacobus de Meerdere
Inventarisnummer: 280
De declaratie van de lasten der kusterije en schoolampt des dorps van Zeeland.
- ’s morgens, ’s middags en ’s avonds de beede klok te trekken; van den 20 mert tot den 1 october sondags en ’s heijligendags ten 5, en ’s werkendags ten 6 uuren. ’s winters van den 1 october tot den 20 mert ’s morgens sondags en ’s heijligendags in 6 uuren de beede klok te trekken en ’s werkendags ten 7 uuren.
- Sondags en ’s heijligendags na dat de beede klok getrokken, en het licht onstooken is andermael en omtrent een half uur voor d’eerste mis ’t saamen te luiden, voor de Hoogmis des sommers ten 8 eerstmael en ten 9 uuren saamen. ’s winters omtrent ten half 9 eerstmael en saamen ten half 10 te luiden. ’s namiddags eerstmael ten 1 en ten 2 uuren saamen te luiden.
- Item zal hij moeten luiden bij opkoomende donderweer en bij brand, stormluiden en bij verdere oorlogstijden en andere onglukvollen hetselve doen.
- ’s werkendags als de pastor en dienaar van de beneficien en officiant zal misse doen. Item als de pastor gehouden zal zijn processie te gaen.
- De misse te dienen als ’t den pastor gelieven zal misse te leesen en ook als wanneer de kuster niet belet zal zijn door kerkelijke dinsten den beneficiat en officiant op te rapen en dienaers te besorgen en andere geestijke en vreemde Heeren soo veel moogelijk in de kerk beleefdelijk behulpsaem te weesen. Item de dienaers wel te onderwijsen dat ze selve promptelijk de missen en andere diensten stigtelijk bedienen.
- Het misgewaet en Koorlap? en andere saaken voor de celebreerende ordentelijk uijt te haelen en nae volbragte dinst en verder alle ornamenten op zijn behoorlijke plaets te leggen. Item de sangboeken op den orgel en ……
- Sondags en ’s heijligendags de misse wel waer… .. singen; in de processie de vespers en laut?lof te helpen singen.
- Item des donderdags de misse de venerabili te singen.
- Item Allerheijligen dag het Officium defunctorum te helpen singen.
- Alle jaargetijd en vigilie den pastor te helpen singen en darenboven de gefundeerde jaargetijde van den beneficiant en officiant buiten den pastoors dinst te helpen singen en …tendede regten daer toe staende.
- Item als meerderjaerige dooden begraven worden, de vigilie en misse te helpen singen.
- Item te assisteeren in ’t doopen, kraemvrouwen in te leiden, in ’t trouwen en in ’t administreeren der H. Sacramenten aen de sieken.
- De dooden te overluiden en te helpen begraven.
- Het hooge autaer alle saterdagen en als ’t noodig is op te schikken en suiver en net te houden.
- Item soo dikwils als de Decaninnen haer functie moeten doen in de kerk, aen deselve de kerk open en toe te sluiten.
- Item het uurgewerks gewigt op te winden, op behoorlijken tijden regt te stellen nae de sonnenloop, en soo de kuster belet is, geen kleine kinderen, maer 2 a 3 van de verstandigste scholieren te senden nae de thoorn om het gewigt op te winden, met ernstig verbot aen de selve te doen van geen geraes, getier of tumult in de kerk, op den thoorn te maaken; Item het horologie te smeeren des nodig zijnde, behoudens dat de kerk het smeer moet leeveren.
- Zal den kuster gehouden zijn ’s morgens licht te onsteeken, het zij de lamp of kaarsen, soo als geordineert zal worden en de lamp ’s avonds uijt te doen.
- De beelden op de respective feestdagen en heijligendags te vooren ten thoon te stellen en nae de octaef op hun plaets te herstellen.
- Alle saterdag, of maandags, de kerk te keeren en het uijtkeersel op de straet te brengen en de selve van … met water te besprenkelen; de besems tot laste van de kerk, maer de kuster 7632 Archief Parochie Sint Jacobus de Meerdere Inventarisnummer: 280 2 moet den emmer of ketel doen? moet, en dat de kerkmeester op Paesavond, H. Sacramentsavond en voor S. Cornelis moeten helpen.
- Item ’s werkendags van 8 tot elf, en ’s namiddags van 1 tot 4 uuren stiptelijk school te houden, in welke uuren den schoolmeester zal gehouden zijn persoonlijk praesent te zijn en de kinderen te onderwijsen in leesen, schrijven, cifferen volgens hun bequamheijd, en de geene die te laet koomen straffen, ten zij hij door kerkelijke affaires absent is, in sulk geval zal hij eenen van de bequamste scholier in zijn plaets stellen met op te teekenen de geene, die in zijn absentie iets notabels zal misdaen hebben, behoudens dat hij ’s donderdags ’s namiddags zal speeldag moogen geven, mits dat er geen vierdagen in de selve week invallen.
- Is ’t saake, dat er in week H(eilige) dagen vallen, in welke gedisposeert is van te moogen werken, zal egter de schoolmeester ’s naemiddags van 1 uur tot beginsel van ’t Lof school houden en paar in paar nae de kerk voeren de jongens …. en meisjens in den middelgank of in de …. plaetsen, en naer ’t Lof weer ter schoolen brengen
- en tot 4 uuren zal schoolmeester ’s dinsdags 1 uur of langer navenant de veel- of weinigheijt der klocken spel school? en saterdags van 3 tot 4 of langer als vooren Christelijke leer houden en de Cathecismusles overhooren.
- Item geduurende de cathecismus praesent zijn en wel toe te sien datte boven of onder geen ongeregeltheeden bedreven worden, als ook omder de praedicatie en andere dinsten de kinderen in agt te nemen en de selve of anstonts of ’s anderendags in de school volgens hun misdrijf moderatelijk te straffen.
- Item de scholieren goede zeeden leeren, te weeten over straet gaende, die hun op straet ontmoeten beleefdelijk te groeten, d’ouders te respecteeren, en uijt de school gaende wel nasien, dat sij onderwegens geen ongeregeltheeden bedrijven en de schuldige daer voor castijden.
- De kerk te ontsluiten voor de nabuuren in krijgstijden om te vlugten en toesien, datter geen dieverie gepleegt word omtrent de gevlugte goederen, soo veel het doenlijk is, en ten allen tijden en bijsonderlijk bij oorlogstijden de kerkesleutelen wel te bewaeren. Ten laesten souden in deese declaratie iet vergeeten zijn, soo zal de gemeente sig reguleeren nae de gewoonte, en gebruik der naburige dorpen.
| De dagelijkse vervall… der Custerie. | |
| Begraven en overluiden van een kerklijk lijk buiten het choor | 1-4-0 |
| van een kint is nu gebruikelijk? | 0-4-0 |
| Van een kerkhoflijk van een meerderjaarige | 0-12-0 |
| van een kint | 0-7-0 |
| van assisteeren bij den trouw | 0-6-0 |
| van een craemvrouw | 0-1-0 |
| van doopen | 0-0-10 |
| van de sieken van ider zijn .. ppeltjen | 0-0-10 |
(NB. Een geldbedrag werd in deze tijd genoteerd in guldens, stuivers en penningen. Dus 1-4-0 betekent 1 gulden en 4 stuivers.)
Van ’s werkendags schoolen gaen voor ieder kint in ’t vierendeel jaars vier stuijver, wel verstaende dat elk vierdendeeljaers schoolgelt terstont naer verschijn desselfs sonder dilaij betaelt zal moeten worden ende is te weeten, dat naer gemeijn gebruik de gene die maer drie dagen heeft schoolen gegaen, al blijft hij dan verders uijt, evenwel een vierendeel jaars schoolgelt verbeurt heeft.
| Van buiten scholieren in vierendeel jaar | 0-10-0 |
Item 36 gulden van het speelen op den orgel.
